Selasa, 16 Oktober 2018

Adat tu na marujung ngolu


Adat tu na monding


  1. Namate Alang

Molo modding sada ama, holan maranak dohot marboru dope, manang tu naung sohot lanakkonna alai dang adong dope pahoppu na di goari dopei matipul ulu, alai molo ina do na modding i digoari mai toppas tataring.
Ia paradaton tusi saput ma dohot tujung, molo ama do na maddingi tulangni na moddingi ma mambahen saput na, alai molo tujung na hula-hulana ma na mangalehon i.
Alai molo ina do na moddingi mambahen saput na ima hula-hulana, alai mambahen tujung na tulang ni namabalu ima (tulang ni suamina).
Ia paradaton na hobbar tu si di goari mai mangido tamiang, jala sebenarna ulaon i ulaon dijabu mai, ai dang boi dope maralaman na toppas tataring, manang natipul ulu, alai dung sikkop dipature namodding i tu udean, di panakkok do hulahula nai dohot tulangna tu tonga ni bagas ni na modding i digoari mai mangukkap tujung/mambukka tujung.
Ia isaranai na mangido tamiang, setiap na maddok hata jongjong ma marpiga-piga halak, sada ma mambaen tamiang, sada ma maddokkon hata soso-soso, manang apul-apul, songon ima setiap rombongan na maddok hata, dimulai ma mandok hatai sian paidua ni suhut dongan tubu, boru, bere, ibebere, pariban/ale-ale, dongan sahuta/STM, natua-tua hobbar balok /natua-tua na ro, dungi sibaen saput /hula-hula (tulang), paappuhon ma tu hasuhuton.
Alaimolo ina do namoddingi hula-hulana do na paappuhon, alai molo ama do na moddingi tulangna do na paappuhon, dang adong di ulaon nasongoni ria raja manang pangarapoton, dungi mangappu ma hasuhuton.

B. Ulaon Na Sari Matua

Molo modding sada natua-tua naung marpahoppu sian anak, marpahoppu sian boru,alai adong do pe ianakkanna na so marhasohotan di goari mai na sari matua, olo do dibaen dua ari manang tolu ari di jabu, molo juppang dosni tahi di hasuhuton lao patuat na sari matua i, di pamasa ma ulaon ria raja manang pangarapoton dijou ma akka na hobbar tusi: Hula-hula, tulang, bona tulang, bonani ari, tulang rorobot,pariban/ale-ale, dongan saulaon, songoni ma nang natua-tuani huta nang dongan tubu, boru, bere, ibebere.
Diulaon pangarapotoni di buat ma parjuhutan na marmiak-miak godang na sesuai dohot godang ni undangan ni hasuhuton i.
            Dung ris sude ro na ni undang nai/nanigokkon nai, di pukka ma pakkataion, jumolo ma marsipanganon, laos di bagi ma nang dohot akka parjabbaron, sahat do parjabbaran i tu bonani ari, bona tulang, tulang rorobot, tulang hula-hula, hula-hula ni suhut namar haha maranggi, hula-hula naposo, songoni nang akka simatua niboru, pariban, nang ale-ale/dongan saulaon, pemerintah setempat, nang dohot tu huria. Songoni pardalanni parjabbaron di tikki pangarapoton manang ria raja, songoni ma nang dohot di ari hapartuaon nai.
Las dipangarapoton ido/ria raja di sobba akka hula-hulana nang dohot tulangna jala laos di saur-sauri akka na margoar hula-hula dohot na tua-tuani huta maniroi ulaon i, asa tung denggan,dung i di paappuhon ma tu suhut, ia na paappuhon i, saguru dina sari matua ido, molo ina do na sari matuai hula-hulana na ma na paappuhon, alai molo ama do na sari matuai tulang na ma na paappuhon, jala menurut na biasa borngin do di baen mangappu tu ruma-rumana, alani ido ubbaenna didok natua-tua mamodai ianakkonna "ait dia sadihari bot mataniari di au anak hasian, dohot hamu akka borukku".
Jadi lapatanna molo nunga natua-tua naung sari matua manang na saur matua marujung ngolu digoari mai naung bot mataniari di namodding i manang na marradian i, dung sikkop sude hobbar tu pangarapotoni mangappu ma suhut.
Dung jumpang manogot nai sesuai dohot pakkataion manang pangarapoton di tonggo raja manang ria raja, diulahon ma ulaon, molo parhobas makkobasi sipanganoni molo namarmiak-miak do dimulai mai jam opat manang jam lima pagi. Alai molo sigagat duhut doi mulai ma marhobas jam sada manang jam dua, dung dapot waktuna sesuai dohot hasil ni pangarapoton maralaman ma natua-tuai.
Na biasa dibaen do disi songon gattini gondang ima musik, na deba laos olodo mambuat gondang sabangunan, parjolo do hasuhuton, dohot akka dongantubuna lao manortor dung salpui masuk ma robbonganni hula-hula mabboan eme tubbur/eme na martuddu laos dohot parbue pir (sipirni toddi) songoni dohot akka ulos sappe tua (ulos pasu-pasu) dipasahat mai marhite tor-tor.
Dung salpu hula-hula masuk, masuk ma robbonganni tulang, dungi robbongan niboru tulang, dung salpu i, robbonganni bonaniari, dungi robbongan nibona hula-hula na mar haha maranggi, sude rombongan ni hula-hula naposo, dungi robbonganni pariban/ale-ale, natua-tua, hobbar balok, dung salpui masuk ma akka robbongan na marliat-liat.
Molo tung adong robbonganni akka dongan saulaon, parpudima robbonganni dongan sahuta, alai ianggo na pasahat ulos gabe-gabe/sappe tua, holan akka namar goar hula-hula do na pasahatton ulos i. Molo robbonganni tulang rorobot olo do sipata rappak dohot hula-hula (tulang) alai olo do sipata pulik robbonganni tulang rorobot.
Ia lapatanni eme luddu/eme tubbur asa martubbur manang martuddu ma akka pasu-pasu dobot panggabean parhorasan tu pinoppar ni nasari matuai, ia dung sikkop sude di paappuhon hula-hula manang tulang na ma tu hasuhuton bolon, barupe di pataruma na sari matuai tu inganan parsatokkinan manang tu tabbak na tibbo, alai molo hula-hula dohot tulang di panakkok dopei tu jabu, ima di goari mangukkap hobbung ia na mangukkap hobbung saguru tuna sari matua ido.
Ia molo ama do nasari matuai tulangna ma namangungkap hobbung laos majjalo mano-mano, hula-hulana ma majjalo daun sihol, alai molo ina do nasari matuai hula-hula na do siukkap hobbung tulang ni amatta ima manang na mangaiar nasari matua ima majjalo daun sihol, ima molo ulaon tu na sari matua.

C. Ulaon Na Saur Matua
Ia na saur ma tua adong do tolu macam:
  1. sada natua-tua saur matua ama/ina gellengna sude nunga marhasohotan, alai dang dope marnini marnono.
  2. Gelleng na sude nunga marsohotan jala nunga marnini marnono
  3. Nunga sahat sude gelleng na sahat tu na marnini marnono jala adong dope nasahat tu na mar oddok-oddok.
Jala dang adong sitaonon di akka pinoppar na di goari mai saur matua huhut mauli bulung, molo holan saur matua do boi do holan na marmiak-miak manang lobbu sitio-tio pasae ari-arina manang partangianganna, alai molo nasaur matua huhut marnini marnono lobbu sitio-tio manang horbo ma pasae ari-arini natua-tuai manang partamianganna.
Molo saur matua huhut mauli bulung sirsir sude ianakkonna dohot pohoppuna songoni sahat tu oddok-oddokna jala boi sibahenon di akka popparanna digoari mai mangaliddakkon nagok, jala parjuhut na pe disi manang partamiangan sipatupaon ni pinopparna digoari mai gaja toba (horbo limak kai manang horbo sisapang na ualu) jala di bahen doi marborotan jolo di liatton do horboi tolu liat/pitu liat, jala olo do di jabu nasaur matuai Sappe pitu ari pitu borngin, Setiap borngin di pamasa do iddahan ni paddungoi saguru tu siha adongon ni popparanna.
Jala horbo si limakkaei ima horbo na ubbalga alani balgana doi ubbaen na di goari horbo si limakkae, Jala tung massai sangap do disi dibaen hula-hulana dohot tulang na sahat tu bona tulang, bona ni ari, tulang rorobot, hula-hula na marhaha maranggi. Jala par jambaran pe disi mar passa nama di goari, Laos sian passa ima di passapatton parjabbaroni, ido umbaen na di goari na mangaliddokkon nagok. Jala ulos sapot dang adong be disi, ulos sappe tua nama goar na passappehon panggabean parhorasan tu akka popparanna.
Jala ulos saput digatti mai, ima goar na tutup batang, Jala ulosi di goari mai ulos puccak/ragi hidup ala i na ma puccak ni hatuaon ni jolma.
Alai marbeda do partuaon ni ama tumibbo doi satingkat sian par tuaon ni ina. Jala molo akka na saur matua tikki di ngoluna majjalo ulos matua doi sian tulangna dohot sian hula-hulana. Alai molo adat di Toba holbung, di Porsea/Balige di patupa ma sulang-sulang so hariapan.
Alai adong do olo pangidoanni na tua-tua tu akka ianakkonna. Di tikki di ngoluna di golar adat na, adat pasae ari-arina Jadi molo nungnga matua, holan adat manabbat na ma di baen popparanna. Alai adong do sa saotik beda-bedani paradaton i marguru tu luat na be, ai nunggu marserak popparanni opputta tu desa na ualu. Ido ubbaen na adong uppasa bataki, mandok songon on:

“Asing dolok
Asing do duhutna
Asing luat
Asing do adatna”

“Di si paccur
Di si do paridian
Di si taddok
Di si do parsuhatan
Di si luat
Di sido paradatan”

Alai dang boi hita martahan di akka paradattotta lumobi ma hita akka naung di tano parserakan, Alana marhata nitta do akka siulaon, dang boi marhata nikku alana ikkon marsipasangap-sangapan do.

"Tattam na do tajom na
Rim ni tahi do gogona"

            Gaja pe pinagaja-gaja
            Duhut-duhut si panganonna
Hata pe pina hata-hata
Sa guru di suhut do ulaonna

 Si naddehon ma sige
Tu bukkulanni sopo
Denggan do iba manise
Nang pe naung takkas binoto.

Cara mangaturhon ulaon na saur matuai.
Dung matua sada natua-tua ama manang ina di pa boa mai tu dongan sahuta, tu hula-hulana, tu tulangna, tu tulang rorobotna, tu bona tulang, dohot tu bona ni arina, songoni nang tu pariban, ale-ale, dongan saulaon, lumobi mai tu pangula ni huria, sahat tu natua-tua hobbar balok. Jala torus do dianggapi saleleng di jabu dope na saur matuai, Dung juppang ari lao partuatna jumolo ma di pamoppa na tua-tuai tu ruma-rumana. Biasana di bot ni ari do di patupa ulaon na songoni tu na saur matua.
Dungi dipatupa ma tonggo raja/ria raja ido digoari parrapoton, roma saluhutna ni ottangna/uddanganna. Dung sahat sude akka na tua-tua dohot sude hula-hula. Sahat mai tu bona ni ari. Saluhutna mai tabe akka na rikkot tu pangarapotani.
Jumolo ma di baen marsipanganon, laos di padalan do di si akka parjabbaran, molo ama do na marujung ngolui tu tulangna ma di pasahat upa suhut alai molo ina do na marujung ngolui tu hula-hulana do di pa sahat upa suhut, Jadi tulang na do margatti-gatti dohot hula-hula manjalo upa suhut dohot osang-osang, molo di tulang upa suhut di hula-hula ma osang-osangna molo di hula-hula upa suhut di tulangna ma osang-osangna.
Molo jobbarni bona tulang di pasahat ma sobba parjabbarani sian rusukna.Molo digoari sobba tutup doi, dang marsirang rusuk nai. alai molo sobba-sobba bukka doi, dang mardomu ujungni rusuknai, di pasahat ma marsanggulan tu boru, alai molo tu tulang rorobot, di pasahat mai tulang gajjang (soit). Dipasahat ma tong soit tu hula-hula na marhaha maranggi, tu na tua-tua ni huta di pasahat ma na marngingi tu pariban, tu ale-ale, tu hobbar balok, tu pemerintah setempat, tu huria tetangga, tu parhobas, tu natua-tua hobbar balok, hula-hula naposo, sude on si jalo jabbar na gok, dung sippul mar sipanganon dohot marbagi parjabbaroni di uduti ma pakkataion, jumolo ma i marsirenggetan Pasadahon roha hasuhuton asa sada roha nasida mangalusi raja panise. Songoni ma muse raja panise, tong ma marsi renggetan lao pasadahon roha lao manise alai adong do pamasahon na manise on sian natua-tua ni huta, Adong do pamasahon sian dongan tubuna, Adong do pamasahon sian hula-hulana.
Dung dos roha ni na sida jala hasuhutan pe na mardongan tubu nungga sada roha na, makkatai ma raja panise ido manise hasuhuton, songonon ma hatana:
“Makkatai ma hita amang hasuhuton”
Dungi di alusi raja parhata ni hasuhuton ma:
“Baen hamu ma na ulina i raja nami”
nungga hundul hita nuaeng di lage tiar sai tiar ma panggabean tiarma parhorasan di ha muna suhut nami tu joloanni ari on, alana di jolo jabu na marsangap na martuaon nungnga bosur hami mangan sagat di namarloppan, manggalang tanggo-tanggo na godang manjalo na mar niadopan, sai anggiat ma attong pamurnas tu daging saudara tu bohi si pa lomak ibbulu si paneang holi-holi, asa do honon ma songon ni dokni na tua-tua.


“Asa bagot na marhalto mai
Na tubu di robean
Horas ma hami namangatton si panganon Na pi na sahat mu nai”
sai tubuma sikkap ni i tu gabena ma hamu suhut nami namangalean.

“Asa saonnari pe suhut nami, dia ma lakkatna dia ma unot na, dia ma hatana dia ma ni dokna si begeon ni pinggol si peoponni roha, asa takkas ma paboa hamu siani Hamu na suhut nami”
 Dungi dialusi raja parhatani hasuhutonma

            “Gabema akkupni na horas raja nami, tarsingot ma rajai di na bosur mangan. Raja nami sai gabe ma na ni ula tujolanni arion asa adong muse na laho habosur honotta, sinur ma na pinahan raja nami asa adong muse nalao hasagattonotta. Raja nami maulipe otik so sadia si panganon na ta hasagatton i paliasma raja nami, ndang alani holit manang alani tois, tung sohu pakke hami do holit maradoppon hamu raja nami, molo tung holit pe sai tarida ma hasilni i tu joloanni arion. Songon ni dokni na tua-tua raja nami”

            “Marbaur tanduk
            Marbaur holi-holi
            Godang si butong-butong
            Otik si pirni todi”

Asa tinittip ma ti noppa
Golang-golang pangarahut na
Tung songonipe natar patupa
Tu ga bena ma raja nami pina suna”

Ia hatana panggabean parhorason do raja nami”
 Dungi marpanakkasi ma muse raja panise
 “Gabe ma tutu akkupni na horas, Panggabean parhorason do hape, sai anggiat ma lamtugabena hamu suhut nami tu joloanni ari on alani i suhut nami.

            “Tappakdo songon na huddul
            Udur songonna mardalan
            Akkup ni nauli akupni na denggan
            Asa takkas ma di paboa damang”
Asa dapot songon ni dokni na tua-tua

Takkas jinalo purba”
Tumakkas ma jinalo akkula
Gabe hita on jalan maduma
Tumakkas gabe ma jala mamora”

Sitakkas ni nauli sitakkasni na denggan takkas ma pa boa hamu na hasuhuton nami. Dungi mangalusima muse raja parhatani hasuhuton. Sise ma tutu sise munai raja nami tadda do hamu raja panise, Hami pe attong paboaon nami ma sitakkasina. Ia sitakkasna on ma raja nami, Di piga-piga ari naung lewat matua dolok ma ama nami/inanami huhut marpahoppu sian anak marpahoppu sian boru, Marnini sian anak, marnono sian boru. Jala basa do debata mauli bulung do hami sude pinopparna.
Di siala i raja nami denggan do tahe pangidoon pasu-pasu di partuaonni natua-tua nami on. Alani ido asa hu pa pungu hami hamu rajani hula-hula, rajani dongan tubu, rajani boru, nang rajani dongan sahuta, pariban nang dohot ale-ale. Ro di sude na marholong ni roha marnida hami, asa ajar-ajari hamu hami raja nami, jolo tiroi-tiroi hamu hami, asa sikkop di partuaonni na tua-tua namion Jala asa pitta diakka pasu-pasu na naeng si jaloon nami sian hamuna hula-hula nami, tulang nami, bona tulang, nang dohot bona ni ari, tulang rorobot, nang dohot sian natua-tuani huta na hu parsangapi hami sian pariban nang ale-ale nami dohot sude tahe na mar holong ni roha na marnida hami, jala laos di son ma raja nami ria raja nang dohot pangarapotonna, ima sitakkasna jala ima haroanna raja nami.
Dungi makkataima muse raja panise:
Gabe ma jala horas amang suhut nami, tadda do patni hoda tu patni gajaPahoppu ni na mora do hamu jala anak ni raja, di boto hamudo adatni opputta si jolo-jolo tubui. Sai anggiat ma attong di tabbai debata di hamuna pasu-pasu nauli dohot pasu-pasu na denggan.
Asa saonari pe amang suhut nami laos hamu ma na pataddahon tu sude namarliat-liat nalolo. Jadi sesuai dohot boa-boa muna matua dolok na tua-tuai ima oppu ... jala mauli bolung di dok roha nami horbo si sapang na ualu ma manang silimakkae. Manang gaja roha di partamiangan ni na tua-tua on, jala marpassa nama hamu pasahathon akka parjabbaran nami jala takkas ma pasahat hamu akka parjabbarani tu akka si jalo parjabbaran.
            Dungi di alusi raja parsautni hasuhotonima" naolo do hami tiro-tiroan muna mambaen tu na du menggan."
Asa di tentuhon do arina manang jam piga marsogot na i maralaman jala dung sikkop sude mangalean panuturion dohot akka pasu-pasu namarliat-liat, di paappuhon tulang/hula-hula ma tu hasuhuton bona. Laos di na mangappui hasuhuton i dipaboa ma lao parnakokni hula-hula dohot tulang tu jabu.
Dung sikkop marsogot di pataru na saur matuai tu dolok-dolok natibbo jala laos di pangarapotan ido di paboa akka na margoar hula-hula manang na piga ulos na lao siappehonon ni na sida setiap robbonganni akka hula-hula, jala di pangarapotoni do di paboa parsautni hasuhuton mambaen goddang manang musik. Dung dapot jam na naung dittotuhon jumolo do hasuhuton manortor huhut makkaliangi na saur matua i. Laos makkutti raja ni duhut-duhut dohot akka si jagaron, mangihut do disi raja ni duhut-duhut.
            Dung sikkop manortori sude popparanna di jabu, baru pe di boan ma maralaman dungi di jalo haroroni hula-hula, tulang, bona tulang, bona ni ari, tulang rorobot.
Marsipanganon ma hira-hira jam sada manang jam dua, dung salpu mar sipanganon di uduti uduranni hula-hula na marhaha maranggi, hula-hula na poso, pariban dohot ale-ale, pangonggom do ianggo natua-tua ni huta.
Dung sikkop sude dohot natua-tua hobbar balok, tulang/hula-hula ima na pa appuhon. Dungi mangappu ma hasuhuton dungi dipataruma na saur matuai tu dolok-dolok na tibbo.Ima sahatna.

 Goar-goar ni parjambaran sian pinahan lobu
I ) Osang-osang
2) Namar ngingi, dua
3) Namar sanggulan dohot gaorgota panahui
4) Panamboli / ujung piso
5) Bunion toddi
6) Somba
7) Somba-somba
8) Soit, dua
9) Botohon, dua
10) Rossangan
11) Rippusu/ate-ate, butuha raja, limpa
12) Tanggo-tanggo na godang/juhut na saur
13) Upa suhut/ihur-ihur

Alai molo tu ulaon nasaor matua ditambai ma dua sasap



BUTUH MODAL USAHA, DANA TUNAI..?
KLIK..!!



2 komentar:

  1. Tantamna?? Dihata tantamna do tajomna...dang tikkos i.
    Na tikkos ima"Rantosna do tajomna,tampakna do saut na...

    BalasHapus
  2. Ralat Kata TAMIANG seharusnya TANGIANG

    BalasHapus